Ermeni halkının hayatındaki birçok savaştan sonra Birinci Ermenistan Cumhuriyeti kuruldu. Mayıs 1918’deki Sardarapat, Baş Aparan ve Kharakilise savaşlarında Türk ordularına karşı kazanılan zaferler Ermenistan Birinci Cumhuriyeti’nin temel taşı oldu.
26 Mayıs 1918 tarihinde Transkafkasya Seym’i dağıtıldı ve bununla birlikte Transkafkasya Cumhuriyeti ortadan kalkmış oldu. Aynı günde Gürcistan, ertesi günü Azerbaycan bağımsızlığını ilan etti ve 28 Mayısta ise Tiflis’te faaliyet gösteren Ermeni Milli Komitesi, Ermenistan’ın bağımsızlığını ilan etme kararı aldı. Kabul edilen bildirimde özellikle şunlar vurgulandı: “Transkafkasya’nın siyasi olarak dağılması ve Gürcistan ile Azerbaycan’ın bağımsızlıklarını ilan etmesiyle oluşan yeni duruma karşılık Ermeni Milli Komitesi kendisini Ermeni bölgelerinin en yüksek ve tek egemeni olarak ilan etmektedir”.
Böylece, soykırım yaşamış olan Ermeni halkı, düşmanın ölümcül tehdidi şartlarında, kendisinde güç bularak, bağımsız Ermeni devletini yeniden oluşturdu. Ermenistan’ın bağımsızlığının ilanı, tarihi bir gereklilik olup, oluşan şartlarda, tek seçenektir. Ermeni halkı, Ermenistan’ın bağımsızlığını, sürekli sürdürmüş olduğu mücadeleye, daha kesin olarak ise Sardarapat, Baş Aparan, Kharakilise’deki muzaffer kahramanlık mücadelelerine borçludur. Bu olayın şerefine 28 Mayıs, Birinci Cumhuriyet’in bağımsızlık günü olarak, tüm Ermeni halkının en kutsal bayramlarından biri olarak kabul edildi.
24 Temmuz 1918’de Birinci Ermenistan Cumhuriyeti’nin ilk hükümetinin kadrosu yayınlandı: Başbakan Hovhannes Kajaznuni, Dışişleri Bakanı Alexander Khatisyan, İçişleri Bakanı Aram Manukyan, Savunma Bakanı General Hovhannes Hakhverdyan. Ermenistan’ın ulusal bayrağı olarak üç renkte bayrak kabul edildi: kırmızı, mavi ve turuncu.
Hükümetin oluşturulmasından sonra, kanun koyucu kurum olan parlamentonun oluşturulması konusu ortaya konuldu. Cumhuriyetin var olduğu 2,5 yıl içinde iki dönem parlamento seçildi. Çok parti prensibiyle çalışan ve 46 milletvekiline sahip olan birinci dönem parlamento, Ermenistan Meclisi olarak adlandırıldı. Kurulan ikinci dönem parlamento ise Haziran 1919’da yapılan seçimler sonucunda şekillendi. Bu parlamento, büyük bir çoğunluğunun Daşnaktsutyun Partisi üyesi 80 milletvekilinden oluşmaktaydı. Birinci dönem parlamento başkanı olarak tarım uzmanı Avetik Sahakyan, ikincisinde ise, yazar Avetis Aharonyan (1866-1948) seçildi.
1918 de Ermeni halkı, batıdan gelen Osmanlı Ordusuna karşı koyabilmek ve vatanı koruyabilmek için, 7’den 70’e herkes Sardarabad’da büyük bir mücadele örneği verdi, milli birlik ve beraberlik bilinç ve şuurun yaratığı güç ve irade ile bir mucizeyi gerçekleştirdi. Ermeni halkı, 21 Mayıs 1918 – 29 Mayıs 1918 tarihleri arasında süren Sardarabat mücadelesinde kahramanca karşı koyarak, cesurca savaşarak vatan savunmasında zafere ulaştı ve bu zaferi altın harflerle tarihine yazdı.
Mücadele süresince, Ararat ovasında 8 gün boyunca tüm kiliselerin çanları, halkı dayanışmaya, milli bir irade etrafında toplama ve milli birik beraberlik için çağrıları yaparak çaldı.
28 Mayıs 1918 Sardarapat zaferi, Ermeni ulusunun kaybettiği devletleşme yapısının yeniden yapılanmasını sağlarken, Ermeni ulusunun bugünlerinin temelini atmıştır. Ermeni halkı, bu mücadelede şehit olan kahraman evlatlarını unutmamış, onların anısına 1968 yılında Sardarapat’ta Zafer Anıtı Kompleksini inşa etmiştir.
10 Ağustos’ta Tiflis’te bir Ermenistan-Rus anlaşması imzalandı. Tam on gün sonra Paris’in Sevr ilçesinde Birinci Dünya Savaşı’nın muzaffer ülkeleri ile Sultanlı Türkiye’nin temsilcileri arasında barış anlaşması imzalandı. Böylece Ermenistan Türkiye tarafından özgür ve bağımsız bir devlet olarak tanındı.
Kısa bir süre sonra 24 Ağustos’ta Moskova’da Kars, Ardahan ve Batum şehirleri de dahil olmak üzere Türkiye’nin toprak bütünlüğünü tanıyan Rus-Türk anlaşmasının taslağı imzalandı. Aslında bu anlaşma Ermenistan’a karşıydı.
28 Eylül 1920’de Kyazim Karabekir komutasındaki Kemalist ordusu, savaş ilan etmeden Ermenistan’a saldırdı. Ermenistan hükümeti ülkede askeri durum ilan etti. Bolşevik partisi hariç bütün partiler anavatanı savunmak için ayağa kalktı.
29 Eylül’de Türkler önce Sarighamish’i (Sarıkamş), ardından Kagzvan’ı ele geçirdi. 30 Ekim’de düşman Kars Kalesi’ni de ele geçirdi.
Alexandropole (Gümri) 7 Kasım’da düştü. Ve zaten 18 Kasım’da Ermeni tarafı Türklerin ateşkesini kabul etmek zorunda kaldı. 24 Kasım 1920’de Simon Vratsyan başkanlığında yeni bir hükümet kuruldu.
1920’de, Sovyet işgali ile kansız bir darbe sonucunda Ermenistan bağımsızlığını kaybetti ve Birinci Cumhuriyet yıkıldı. Ermenistan Sovyetler Birliğine katıldı.
21 Eylül 1991’de Ermenistan Cumhuriyeti yine bağımıszlığına kavuştu.
