Milyonlarca Hristiyanın büyük bir coşku ve neşe ile İsa’nın doğuşunu kutladığı Noel bayramı özellikle son yıllarda dünyanın birçok yerinde görsel bir şölene dönüştü.
Hristyan ülkelerde kurulu pazar yerleri ve görkemli ayinleri ile kendini hissettiren Noel ruhu İslamiyet’in hakim olduğu ülkelerde elbette özel bir anlam ifade etmiyor.
Türkiye’de ise durum biraz daha farklı, malum geçmişten bugüne hem Hristyanlara hem de Müslümanlara ev sahipliği yapmış bir coğrafya burası, her ne kadar günümüzde ülke nüfusunun %99’undan fazlasının Müslümanlardan oluştuğu söylensede Türkiye’nin genelinde Noel halen kutlanıyor, üstelik iki farklı tarihte.
Bu tarihlerin ilki Hristyan aleminin çoğunluğunda olduğu gibi 24 Aralık, diğeri ise Apostolik Ermenilerin Surp Tsnund, Ortodoks aleminin de İsa Mesih’in vaftiz edilişini kutladığı 6 Ocaktır. Bu vesileyle sayıları çok azalmış Anadolu Hristiyanlar’ının Noel’i nasıl geçirdiğini öğrenmek istedik ve farklı şehirlerin sakinlerine sorularımızı yönelttik.
Bir zamanlar şehir nüfusunun büyük çoğunluğunu oluşturan Ermeniler Sivas’ta şimdilerde yalnızca birkaç ay ile yan yana gelerek kutluyor yeni yılı ancak coğrafi konumundan ötürü şehrin karla kaplı olması Sivas’ta Ermenilerin Noel ve yeni yıl kutlamalarını hayli renklendiriyor.
Sivas’ta yaşamaya devam eden tek Türk-Ermenilerden Yervant Durmazgüler Hıristyanların şehirdeki kutlamalarını şöyle anlatıyor. Burada yeni yıl ve Surp tsnund kutlamalarımız çok renkli geçer tarihleri birbirine yakın olduğu için ikisinin hazırlıkları da birlikte yapılır malum Sivas kış memleketi olduğu için genelde yılbaşı akşamları her taraf kar ile kaplanır.
Anadolu şehri olduğu için kutlamalar evlerde aile içinde veya birkaç aile dostları ile birlikte kutlanır.
Durmazgüler yeni yıl ve Noel de sofraların şenliğine de değiniyor. Hindiler Mahalle fırınlarında kızartılır, iç pilavıyla pilavıyla lezzetlendirilen hindi dolması ile birlikte güzel bir yeni yıl ve noel sofrası etrafında tüm aile toplanır. 31 Aralık akşamı aşureye benzeyen ama aslında farklı olan içinde yarma pekmez ve sarı üzümün olduğu gorgit tatlısı yapılır. 6 Ocak’ta kutlanan Tsnundt içinse hazırlıklar bir iki gün öncesinden başlar. Tsnunda özel paça çorbası, dolmalar ve hamur tatlıları yapılır. Durmazgüler Anadolu’dan Noel kutlamanının öneminin şu sözlerle ifade ediyor.
Anadolu’nun sıcak samimi ortamında cemaat olarak birbirimize daha sıkı bağlarla bağlanmış birbirimizin sevincine de, üzüntüsüne de ortak olan bir yapıya sahibiz. Bunların yanı sıra Müslüman komşularımız Noel’in bizler için özel bir gün oluşunun bilincindeler ve her yıl mutlaka tebriklerini sunarlar. Son yıllarda komşularımızın haricinde şehrimizin Mülki Amirleri Valisi Belediye Başkanı Emniyet Müdürü başta olmak üzere birçok resmi kurum ve kuruluşlarda bizleri evimizde ziyaret ederek yeni yılımızı bayramımızı kutlamaktalar.
Yine geçmişte Ermeni nüfusunun yoğun olduğu Diyarbakır’dan Noel ve yeni yıl, şehirde büyük bir coşkuyla kutlanıyor. Fakat Diyarbakır’da artık pek fazla Ermeni kalmadığı için kutlamalar Süryani Kadim Meryem Ana kilisesi’nde yapılıyor. Diyarbakır’daki Noel ve yeni yıl kutlamalarını gelin Melike Daragünal’dan dinleyelim.
Surp Giragos Ermeni kilisesi’nde din gerevlimiz olmadığı için herhangi bir tören yapamıyoruz. Bu nedenle genellikle Süryani Kadim Meryem Ana kilisesi’nde ki törene katılıyoruz ya da daha eğlenceli ve kalabalık bir bayram geçirmek istersek Mardin’e gidiyoruz. Bölgede Ermeni din adamı olmadığı için adetlerimizin birçoğu kardeş Süryani halkınınkirlerle karışmış, onlara adapte olmuş durumda. Örneğin Noel’i 6 Ocak yerine 25 Aralık’ta kutlamak gibi.
Ülkenin genelinde durum neyse burada da çok farklı değil. İnsanlar Noel ve yılbaşı arasındaki farkı bilmedikleri için bir ön yargıları var. Günar Diyarbakırlıların büyük çoğunluğunun yeni yıl ve Noel’in aynı olduğunu sandıklarına belirterek, ikisinin birbirinden farklı olduklarını öğrendiklerinde ise büyük şaşkınlık yaşadıklarını ifade ediyor. Noel’i yılbaşı ile aynı gün olarak biliyorlar. Bu nedenle derki, bir Hıristiyan adetini kutlamak istemeyen tutucular çoğunlukta, 25 Aralık’ın Noel olduğunu öğrendiklerinde yaşadıkları şaşkınlık ise görmeye değer.
Bunca yıl sırf Hırsityan adeti olduğu gerekçesiyle karşı geldikleri yeni yıl kutlamalarından boşu boşuna mahrum kaldıklarını düşünenler de yok değil. Melike Dara Günal artık Noel ile özdeşleşmiş hindinin yanı sıra şehrine özel yemekleri olanın kaburga ve tas kebabının da Diyarbakır’daki Ermeni sofralarında birini aldığını söylüyor.
Günal şarap ve mesellerinse Diyarbakır’dakiler için Noel ve yılbaşı sofralarının vazgeçilmezi olduğunu belirtiyor. Surp Giragos Kilisesi’nin onarılması ile birlikte son 2 yıldır yeni yıl kutlamalarının kilisede yapıldığını belirten Günal’a göre, bu özel günü evinde kutlamak isteyenler de var. Anadolu’da bir avuç kalmış Hıristyanlar olarak 6 Ocak’ta kutlamamız gereken bayramımızı Süryaniler ile birlikte kardeşçe yan yana aynı kilisede aynı sofrada kutlamak anlamlı kılıyor bugünü benim için, ancak bu adeti uygulamayan müslümanlaşmış Ermeniler daha çok.
Noel ise bambaşka bir mevzu, Diyarbakır’da Hıristyan Ermeni çok az, bu nedenle Noel kutlaması zaten olmuyor. Sadece son 2 yıldır yılbaşı gecesi toplanıp eğlence tertipleniyor. Mersin’de az da olsa Arap Hırsityanlardan nüfusundan bahsetmek mümkün. Her Hıristyan gibi Mersin’deki Arap Hıristyanlar da Noel bayramını kutluyor. Mersin’deki Noel ve yılbaşı atmosferini, Mersin Rum Ortodoks Kilisesi’nin din görevlisi İspir Coşkun Temur namıdiğer papaz Piro ile konuştuk.
Mersin’deki Arap Hıristyanların Noel’i bir arada kutladıklarını söyleyen Teymur, dini geleneklerin aile içinde yaşatıldığını belirtiyor. Mersin’deki Cemaatimizle birlikte kilisemizde toplu Bayram ayini icra edilir. Noel’in 2. günü ise bir salondan Noel balosu düzenlenerek kutlamalar devam eder. Noel ve yılbaşında aileler heem bize mahsus, hem de yöresel yemeklerden oluşan menüler hazırlanır. Genellikle Hıristiyan cemaati için de içli köfte çeşitleri, hindi dolması ve ızgara çeşitleri öncelikli yemeklerdir.
Teymur, Mersinlilerin Noel’in Hıristyanlar için taşıdığı önemin farkında olduklarını ve ilçe belediyelerinin de buna uygun davranarak büyük caddeleri ışıklandırdıklarını söylüyor. Caddelerin yanı sıra mağazalar ve iş yerleri de vitrinlerini yılbaşı süslemeleri ile donatıyor. Diğer günlerden farklı bir atmosfer belirgin bir şekilde hissedilebiliyor. Özellikle Süryaniler’in yaşadığı ve Hıristyan nüfusun yoğun olduğu Mardin’de Noel’in coşku ile kutlandı şehirlerden biri.
25 Aralık sabahı erken saatlerde kiliseye gidildiğini ve orada Hıristyan cemaati arasında Noel bayramının kutlandığını söyleyen Ferit Altınsu, Midyat’taki atmosferin şöyle anlatıyor.
Kiliseden çıkışta ilk bayramlaşmalar burada cemaat arasında gerçekleşir. Daha sonra kilise salonuna geçilerek burada erkekler metropolit, papaz veya dini adamı kim varsa onun bayramını kutlamak için bir süreliğine otururlar. Ardından herkes eve geçip aile bireyleriyle bayramlaşır. Genelde kilise çıkışında kahvaltı yerine etli bir yemek yenir, ardından karşılıklı bayram ziyaretlerine geçilir, çocuklar ve gençler gruplar halinde evleri dolaşır ve insanların bayramını kutlar. Yeni yıl kutlamalarının hayli renkli geçtiğini söyleyen Altınsu Mardin’li Hıristyanlar’a Özgü Pifkanahanedenen ve günümüz palyaçolardan farksız insanların eskiden 31 Aralık günü yaptıklarını da şöyle anlatıyor.
Yeni yıl için günümüzde pek seyrek olsa da Pifkanahane dediğimiz bugünün paylaçolarına eşdeğer kişiler, 2 kişiden oluşan gruplar halinde yılbaşı gecesi insanların evlerini dolaşır, çeşitli kısa skeçlerle evdeki çocukları eğlendirirlerdi.
Bunun karşılığında gittikleri evden bir miktar kuruyemiş veya meyve toplar ve bunları başka ihtiyaç sahiplerine dağıtırlardı.
Okuduğunuz için teşekkürler
